Kwalitatieve Architectuur en Sociaal Ondernemen - Gesprek met Benjamin Denef en Judith Caeyers (DMOA-architecten)
Danny Wildemeersch
DMOA-architecten uit Leuven zijn de ontwerpers van de drie kleinschalige woningen voor dak- en thuislozen die de CVSO Valkerij binnenkort zal realiseren in de Galgebergstraat in Leuven. We kwamen dit bureau op het spoor enkele jaren geleden, toen we hoorden van hun Maggie-shelters. In verschillende landen in Afrika, Midden-Oosten en Europa bouwen ze pop-up schooltjes voor kansarme kinderen in vluchtelingenkampen en getroffen gebieden. Hieruit bleek een intense gedrevenheid om architecturale oplossingen te creëren voor mensen in nood. Dit engagement trok ons aan. Daarom nodigden we DMOA uit om te participeren in ons consortium 10x1 (t)huis voor daklozen. Drie jaar later bouwen we de eerste drie van de tien geplande woningen (in tien jaar tijd) op basis van een ontwerp van DMOA.
Met de botten op de stelling
DMOA werd opgericht in 2009 door Benjamin Denef en Mattias Mattelaer. Het bureau heeft zich gaandeweg gespecialiseerd in het combineren van ambachtelijke technieken met hoogtechnologische oplossingen voor ongewone uitdagingen. Ze profileren zich daarom graag als innovatieve architecten die, wanneer er geen pasklaar antwoord voorhanden is, zelf iets uitvinden.
We zitten er niet mee in om daarbij zelf onze botten aan te trekken. Dit moge blijken uit de manier waarop we, bij de constructie van ons eigen kantoorgebouw op de Ruelensvest, ambachtelijke oplossingen hebben verwerkt, zoals het gebruik van aangestampte droge beton voor de gevel. Dit aanstampen hebben we trouwens zelf gedaan door elk om beurten een paar uur op de stelling gaan staan en dit drie maanden lang.
DMOA laat zich graag inspireren door ontwikkelingen in de wereld van kunst, cultuur, wetenschap. Maar ook door in te spelen op wat er in de samenleving omgaat. Deze aanpak heeft al verschillende prijzen opgeleverd en en leidde ertoe dat stad Leuven DMOA erkende als ‘Creative Ambassador’.
Maggie-shelters: het Trojaanse paard in de vluchtelingenkampen
De sociale betrokkenheid manifesteert zich in eerste instantie in het Maggie-project. De teamleden van DMOA stelden vast dat er in vluchtelingenkampen nood is aan betere oplossingen dan de tenten die nu door hulpverleningsorganisaties worden gebruikt. Door de regelgeving in deze kampen mogen vaak enkel tijdelijke constructies, zoals tenten, worden opgezet. Volgens de cijfers van de Verenigde Naties blijkt echter dat deze tijdelijke situaties vaak veertien jaar en langer aanhouden – een periode waartegen een gewone tent niet bestand is. Als alternatief heeft DMOA een concept ontwikkeld gebaseerd op een aluminium structuur met daarrond van dubbelwandige zeilen. Daartussen wordt isolerend materiaal ingebracht dat zo mogelijk in de onmiddellijke omgeving voorhanden is zoals aarde, of stro en zelfs plastic afval. Zo krijg je constructies die veel langer meegaan dan de klassieke oplossingen en daarenboven veel beter aangepast zijn aan de klimatologische omstandigheden ter plekke.
We hebben echt oplossingen bedacht voor mensen die in erbarmelijke omstandigheden leven. Soms voelden we ons als ‘het Trojaanse paard’ in de vluchtelingenkampen. Overheden laten geen klassieke constructies toe. De opvang van vluchtelingen is voor hen een tijdelijke actie. Maar in de praktijk blijven deze mensen meestal veel langer dan gepland. Daarom hebben ze nood aan duurzamere oplossingen. En daar bieden wij een antwoord. Onze Maggie-tenten zijn tijdelijke constructies die toch kwaliteitsvol én duurzaam zijn. Ze gaan minstens twintig jaar mee.
De Maggie-tenten werden al ingezet voor de bouw van scholen in Marokko, Kameroen, lrak, Kenia (2x). Binnenkort trekken we naar Congo. Maar ook in ons land werden Maggie-tenten gebouwd in scholen, als tijdelijke oplossing tijdens een verbouwproces. Het voordeel van dit concept is dat ze, na gebruik hier gedurende een aantal jaren, nog in perfecte staat zijn om vervolgens gedemonteerd en getransporteerd te worden naar landen in het globale zuiden. Grote internationale NGO’s krijgen er steeds meer belangstelling voor. Het Maggie-project valt trouwens goed in de smaak bij sponsors en impact-investeerders.
Worstelen met bezwaarschriften
Toen de Valkerij kwam aankloppen met het idee om huisjes te bouwen voor daklozen die snel konden worden opgebouwd en desnoods later verplaatst, twijfelde DMOA niet om hierin mee te stappen. Het project lag in het verlengde van het sociaal engagement met de Maggie tenten. Ook werd snel duidelijk dat de tenten hiervoor niet in aanmerking kwamen. Wat dan wél de oplossing was, was niet onmiddellijk duidelijk.
Maar we zijn wel het type bureau dat zulke uitdaging gaat aanpakken. Als er moeilijkheden zijn, dan lossen we die op.
In nauw overleg met de Valkerij, werd gekozen voor drie kleinschalige, kwaliteitsvolle houtskeletbouw woningen, te produceren in de ateliers van aannemer Noust en in één beweging te installeren op het terrein in de Galgebergstraat, dat door de stad werd toegewezen. Het voordeel van dit concept is dat de woningen snel kunnen worden gedemonteerd en verplaatst naar een ander terrein. Ook was er bij het ontwerp veel aandacht voor de robuustheid en de energie-efficiëntie van de toekomstige woningen.
Het project van de kleinschalige woningen in de Galgebergstraat bracht ook voor DMOA heel wat kopzorgen. Een eerste aanvraag voor omgevingsvergunning, ingediend eind 2022 stootte op protest van enkele buren die geen vertrouwen hadden in de toekomstige bewoners. Ze dienden bezwaarschriften in. Vervolgens keurde het provinciebestuur de aanvraag af, ondanks positief advies van de provinciale omgevingsambtenaar. De indieners van de bezwaren werden gecontacteerd. DMOA trok mee aan de kar. De weerbarstige buren werden op het DMOA kantoor uitgenodigd en later ook nog telefonisch gecontacteerd. Het mocht niet baten. Dan volgde intens overleg met de stedelijke diensten en de provinciale ambtenaren over de haalbaarheid van een nieuwe aanvraag. DMOA wijzigde de inplanting in nauw overleg met de Valkerij, waarbij de stedelijke en gewestelijke bouwvoorschriften tot op de letter en tot in het absurde werden gevolgd. In januari werd een tweede aanvraag tot omgevingsvergunning ingediend. Er kwamen weer uitvoerige bezwaarschriften van dezelfde buren. Deze keer vingen ze bot. De bouwaanvraag werd op 27 juli 2024 goedgekeurd door de provincie. Er werd geen beroep aangetekend bij de Raad voor Vergunningsbetwistingen. Bij DMOA is het vertrouwen in de goede afloop nooit weggeweest.
De sociale waarde is belangrijker dan winst maken
De kennismaking met het coöperatief model van de Valkerij bracht heel wat inspiratie voor DMOA. Meer en meer wil het bureau ook zelf projecten uitwerken met een maatschappelijk doel. Zo groeide het plan om, op het kruispunt van diverse noden inzake wonen, het concept BRUNO[i] te ontwikkelen. Dit staat voor ‘Betaalbare Ruimtelijke Units Non-profit Ontwikkeld’. Uitgangspunt is de de grote nood aan betaalbare woningen in een stad zoals Leuven. Zelfs voor mensen met een gemiddeld inkomen is er bijna geen plaats meer op de huur- of koopmarkt. Als antwoord hierop wil BRUNO, als architect-bouwheer, zelf woningen aanbieden aan een diverse groep bewoners die momenteel buiten de markt vallen.
We mikken op betaalbaar wonen voor modale inkomens die momenteel niet in Leuven kunnen blijven.
Daarbij is de sociale waarde belangrijker dan winst maken. In dit model neemt DMOA de rol van projectontwikkelaar op zich, die impactvolle ontwerpen creëert, zonder gerichtheid op winstmaximalisatie. Dit model wordt momenteel verder verfijnd en voorgelegd aan uiteenlopende actoren. Iedereen die belang heeft zoals experts, critici, impact investeerders, … wordt uitgenodigd om mee te denken over dit innovatief initiatief.
We danken Benjamin en Judith voor dit gesprek en wensen DMOA veel inspiratie bij de verdere ontwikkeling van deze projecten.
[i] www.brunopact.be